2014

nu
willen wij wachten tot het landschap
langzaam tot stilstand komt
zichzelf ontdekt onder de troostende
deken van eeuwenoude en toch
weer nieuwe witte eenvoud

tijdelijk tijdloos, onschendbaar nog
in het dierbaar stille bijna
niets dat ons omvat en bevangt

dit voornachtelijke gebeuren
tussen geboorte en dood
tussen zelf bedacht einde en begin

er is geen goddelijk verband
geen wetenschappelijke wet
geen wonder dan de woorden
die ik in het wit van de regels schik

als bij toeval
als een willekeurig getal
als bijvoorbeeld

2014

Mythe en wetenschap. Mythische aspecten in de hedendaagse fysica

Hoe kom je erbij? Inleiding

Ik ben geen fysicus, maar een leek met wetenschappelijke en wetenschapsfilosofische interesse. Moderne fysica is intrigerend om velerlei redenen. Vandaar dat ik af en toe boeken over het onderwerp heb gelezen (een aantal ervan is in het lectuurlijstje bij dit artikel te vinden). Ik pik wel eens een blad op als Scientific American, weliswaar vulgariserend, maar niet onernstig. Hoe meer ik de jongste jaren las, hoe meer vragen ik me stelde. Parallelle werelden die tevoorschijn komen telkens je een keuze maakt, waarbij de alternatieve keuze aanleiding geeft tot een parallel universum met jezelf erin? Dit op Everetts veel-wereldeninterpretatie van de kwantumfysica gebaseerde idee lijkt me een absurde extrapolatie van de onzekerheid in kwantummechanische observaties. Toch is het idee van een multiversum bijna mainstream geworden in de kosmologie. Een jaar of wat geleden las ik een sceptisch boek over snaartheorie van Lee Smolin [2006] dat heel wat opzien heeft gebaard in het wereldje en waardoor Smolin voor velen in het verdomhoekje is terechtgekomen. Zijn argumenten zijn niet zomaar onder de mat te vegen. Ze zijn daarenboven helder geformuleerd en ook voor een niet-specialist leesbaar. Toen er in de redactie van Deus ex Machina sprake was van een mythologienummer, opperde ik de mogelijkheid iets te schrijven over de mythische aspecten van de wetenschap en ik dacht hierbij niet aan bijvoorbeeld geneeskunde (al te makkelijk toch), maar aan hedendaagse fysica, de harde kern van de exacte wetenschap. Zo heb ik mezelf helemaal in het wespennest gegooid. Ik hoop dat ik de beten overleef.

Terwijl ik notities verzamelde voor mijn geplande stuk, verscheen er een boek van Jim Bagott onder de titel Farewell to reality en de overduidelijke ondertitel How fairytale physics betrays the search for scientific truth. Het geeft een goed beeld van de sceptische tegenbeweging en bevestigt voor een belangrijk deel mijn vragen en twijfels. Ik verwijs de geïnteresseerde lezer dan ook graag naar dit boek voor een gefundeerd en gedetailleerd overzicht van de problematiek.

Voor het overige wordt dit stuk een aartsmoeilijke evenwichtsoefening tussen verstaanbaarheid en correctheid. Laat het duidelijk zijn dat ik geen enkele mate van volledigheid nastreef, dat ik heel veel, de meeste zaken, onbesproken zal laten, dat ik sterk zal vereenvoudigen, kortom dat ik maar enkele topics oppervlakkig kan behandelen. Hopelijk is dat wel genoeg om de interesse van de lezer te wekken. Ik neem buiten de al vermelde werken een beperkt aantal verwijzingen en links op waar dieper op de onderwerpen wordt ingegaan. Het is tenslotte niet de bedoeling theorieën an sich te behandelen, maar wel de vermeende mythische aspecten ervan. Ten slotte kon de link met sciencefiction niet ontbreken. Nergens anders in de letteren wordt er zo expliciet gebruikgemaakt van (pseudo)wetenschappelijke inzichten en hypotheses en worden de huidige en voorzienbare mogelijkheden en onmogelijkheden uitvergroot en geprojecteerd in de tijd.